सर सलामत तो पगडी पचास - Column in Saptahik Sakal

खरं म्हणजे आय.टी. आणि फिटनेस वरच्या लेखाचा प्लॅन लगेचंच नव्हता. पण डिसेंबरपासून आय.टी. मध्ये अनेक प्रकारच्या स्पोर्ट्स कॉम्पिटिशन्स सुरु झाल्या आणि हा विषय एकदम चर्चेत आला. त्यामुळे म्हटलं, थोडासा फ्लो ब्रेक करुन फिटनेस बद्दल लिहावं.

---------------------------------------------------------------------------------------
वर्ष: डिसेंबर 2006
वेळ: सकाळी 6
स्थळ: पुणे विद्यापीठ मुख्य दरवाजा
मी, विपुल, सचिन, रुपेश, एच.डी.प्रदीप, राजीवकुमार सिंग, सुमित पाल, ... चार वेगवेगळ्या भाषा बोलणारी आम्ही सहा डोकी एकत्र जमून, येऊ घातलेल्या एन्ड्युरन्स रेसमध्ये भाग घेण्याचे, त्यामध्ये जिकंण्याचे, आणि त्यांच्या तयारीचे मनसुबे आखतोय.

साधारण 60 किलोमीटर सायकलिंग, 50 किलोमीटर ट्रेकिंग, रिव्हर क्रॉसिंग, रिव्हर राफ्टिंग असं या रेसचं स्वरुप. प्रत्येक जण आपापल्या कॉलेजच्या दिवसांमध्ये केलेल्या साहसांचे, बायकिंगचे, ट्रेकिंगचे एकसे बढकर एक किस्से ऐकवून, केव्हातरी शाळेमध्ये एथलेटिक्स मध्ये जिंकलेल्या काही बक्षीसांच्या आठवणी सांगून, किंवा नुकत्याच मॅरेथॉन मध्ये पूर्ण केलेल्या चॅरिटी रनचा दाखला देऊन आपापला फिटनेस निदान तोंडी तरी सिद्ध करायच्या प्रयत्नात.

एवढी सगळी चर्चा झाल्यावर, आम्ही ठरवतो की आजच्या सरावाचा भाग म्हणून विद्यीपीठामध्ये जॉगिंग करुयात. उत्साहामध्ये आम्ही निघतो आणि सहा जण मिळून सहा किलोमीटर सुद्धा न पळता, हळूच विद्यापीठातल्या ओपन कॅंटीनकडे मोर्चा वळवतो. आपापल्या फिटनेस बद्दलचे सर्व समज-गैरसमज आता फिटलेले असतात. आम्ही ऑफिसमध्ये परत येतो आणि जणू काही घडलंच नाही अशा थाटात कामाला लागतो. रेसचा विषय केव्हाच बाजूला पडतो.

मधल्या काळात आम्ही सर्व जण नियमितपणे व्यायाम करायचं, जिमला जायचं ठरवतो. त्यानुसार प्रत्येक जण घराजवळच्या जिमला देणगी देऊन येतो. (देणगीच म्हणायची. कारण फी भरली, तर जिमला जातात ना लोक!)
---------------------------------------------------------------------------------------

वर्ष: डिसेंबर 2007
वेळ: दुपारी 1.
स्थळ: ऑफिसची पॅन्ट्री
गेल्या वर्षींच्या एन्ड्युरन्स रेसचं पोस्टर पॅंन्ट्रीमध्ये पुन्हा लागलेलं असतं. आम्ही सगळे अगदी सोयीस्करपणे ते टाळून आणि त्या विषयावर बोलायचंही टाळून जेवतो. एक नवीनच ग्रुप, टोळकं करुन, त्या पोस्टरभोवती जमून, रेसमध्ये भाग घेण्याचं आणि त्याच्या सरावासाठी युनिव्हर्सिटी गेटजवळ भेटायचं ठरवत असतो.


तर असं हे फिटनेसचं चित्र. चित्र काही नवीन नाही आणि अनपेक्षित पण नाही. दिवसातले 10 तास एकाच जागी, खुर्चीवर एकाच ठिकाणी, एकाच स्थितीमध्ये बसून घालवल्यावर दुसरी काय अपेक्षा ठेवणार? हल्ली सर्व डॉक्टर्स, फिटनेस तज्ज्ञ, आहार तज्ज्ञ यांच्यामुळे फिटनेसचा विषय ऐरणीवर आला आहे. बदलत्या जीवनशैलीमुळे आरोग्यावर होणारे परिणाम आणि ते टाळण्यासाठी जीवनशैलीमध्येच गरजेचा असणारा बदल, याची चर्चा आपल्या कोणालाच नवीन नाही. 10 तास संगणकावरचं काम, त्यानंतर चारचाकी वाहनातून घर, थोडंफार जेवण, आणि झोप ही अशी जीवनशैली तुमच्यातला स्टॅमिना कसा टिकवून ठेवू शकेल?

आय.टी. क्षेत्रात काम करणाऱ्यांना तरुण वयामध्ये उद्भवणारा हृदयविकार, डायबेटिस हे सगळं आता ठळकपणे समोर यायला लागलंय. आणि म्हणूनच, ह्युमन रिसोर्स आणि वर्क एनव्हायरमेंट चा एक भाग म्हणून अनेक सॉफ्टवेअर कंपन्यामध्ये हल्ली स्वतःचं जिम असतं. उत्तम रिसोर्स आपल्याकडे यावा, यासाठी, जी अनेक आमीषं दाखवली जातात, त्यातलंच एक म्हणजे “जिम” ची सुविधा. संपू्र्णपणे अद्ययावत साधनांनी सुसज्ज असलेलं हे जिम असतं, यात तिळमात्र शंका नाही. पण कित्येक वेळा या जिमचा वापर जेमतेम 5% लोक करतात. कधी कधी वाटतं, ऑफिसमध्येच असणारा स्वीमिंग पूल, जिम यामुळे या कंपन्या एम्लॉई ला जास्तीत जास्त वेळ कामाच्या ठिकाणी बांधून तर ठेवत नाहीत ना? “ऑफिसमध्येच जिम आहे, केव्हाही जाता येईल”, असा विचार करुन आम्ही बराच वेळ काम करत राहतो आणि मग अशी वेळ येते, की शरीर थकून जातं आणि जिमला जावंसं; वाटत नाही.




(इन्फोसिस जिम, मैसूरे)

हे झालं कामाच्या दिवसांचं. आमचा पाच दिवसांचा आठवडा. म्हणजे शनिवार-रविवार सुट्टी. मग निदान वीकएन्ड तरी स्वतःच्या आरोग्यासाठी द्यायला काही हरकत नाही, असं वाटणं सहाजिक आहे. पण मग होतं काय की we just wanna chill out on weekends, you know!

मग चिल करण्यासाठी मित्रांबरोबर अलिबाग, दिवे-आगर, किंवा असंच कोणतातरी बीच गाठला जातो. संपूर्ण आठवडाभरात केलेल्या भारंभार कामामुळे आलेला मानसिक थकवा घालवणं, स्वतःला unwind करणं हे इतकं महत्वाचं वाटतं, त्याच्यपुढे कोणतीची फिजिकली टॅक्सिंग एक्टिव्हीटी करणं नको वाटतं आणि मग पुन्हा सोमवार येतो.


हे झालं सुमारे 80% लोकांचं चित्र ! पण 20 % चित्र याच्या बरोबर विरुद्ध आहे. पुणे, बंगलोर सारख्या आय.टी. हब्स मध्ये गेल्या 5 वर्षांमध्ये जन्माला आलेले वेगवेगळे adventure clubs, trekking groups यामध्ये भाग घेणाऱ्या लोकांमध्ये, आय.टी. तल्या लोकांची संख्या लक्षणीय असते. फक्त ती आय.टी.मध्ये काम करणाऱ्या एकूण मनुष्यबळाच्या प्रमाणात नगण्यच म्हणायला हवी. जिमच्या बंद वातावरणात व्यायाम करण्यापेक्षा बरीचशी मंडळी बाहेर जाऊन रिव्हर राप्टिंग, व्हॅली क्रॉसिंग, र्रपलिंग, क्लायंबिंग, ट्रेकिंग सारख्या उपक्रमांमध्ये सहभागी होणं जास्त पसंत करतात.

शेवटी उत्तम जीवनशैली, उत्तम राहणीमान, कुटुंबियांसाठी उत्तम दर्जाच्या सुविधा, मुलांसाठी उत्तम प्रकारमचं प्राथमिक, माध्यमिक, आणि उच्च शिक्षण, दैनंदिन आयुष्य सुकर करण्यासाठी उत्तमोत्तम प्रकारची गॅजेट्स, जगाच्या स्पर्धेमध्ये स्वतःला टिकवण्यासाठी सुरू असलेली ही धडपड आणि त्यासाठी आय.टी. सारख्या इंडस्ट्रीमध्ये काम करण्याची तुम्ही केलेली निवड. हे सगळं मान्य आहे. पण मित्रांनो, विचार करायला हवा. सर सलामत तो पगडी पचास. ऑपरेटिंग सिस्टीम उत्तम असणं गरजेचं, नाहीतर नवीन कोणत्याही सॉफ्टवेअरचं इन्स्टॉलेशन फेलच होणार. त्यामुळे, जिमला जाऊ, टेकडीवर जाऊ, मित्रांबरोबर फिरायला जाऊ, वीकएंडला ट्रेक्स ला जाऊ आणि फिट राहू.

शेवटी ऑफिसच्या कामामध्ये आपण किती इफेक्टिव्ह आहोत आणि किती यशस्वी आहोत, यावरुन आपण आयुष्यामध्ये किती यशस्वी आहोत हे नाही ठरवता येणार ना. हे दोन वेगळे विषय आहेत आणि या विषयांना वेगळं काढायला शिकायलाच हवं. वॉट से ?